عملیات بیومکانیکی حوزه آبخیز

عملیات بیومکانیک به تلفیقی از عملیات مکانیکی و بیولوژیک اطلاق می گردد. در حقیقت نقش باز دارنده و  کوتاه مدت جلوگیری از فرسایش خاک به عملیات مکانیکی و نقش تثبیت دراز مدت آن به عملیات بیولوژیک واگذار شده است. به سخن دیگر کار مکانیکی مقدمه و بستر کار بیولوژیک قرار گرفته و کار بیولوژیک کامل کننده ... 

بقیه در ادامه مطلب

عملیات بیومکانیکی

عملیات بیومکانیک به تلفیقی از عملیات مکانیکی و بیولوژیک اطلاق می گردد. در حقیقت نقش باز دارنده و  کوتاه مدت جلوگیری از فرسایش خاک به عملیات مکانیکی و نقش تثبیت دراز مدت آن به عملیات بیولوژیک واگذار شده است. به سخن دیگر کار مکانیکی مقدمه و بستر کار بیولوژیک قرار گرفته و کار بیولوژیک کامل کننده و تداوم دهنده ی  کار مکانیکی خواهد بود.

به دلیل سادگی سازه های مکانیکی و احداث بانکت و تراس و سودآور بودن عملیات بیولوژیکی (کاشت بذرعلوفه ای یا درختان مثمر )این نوع عملیات می تواند با کمک وهمکاری متقابل دولت (اعطای اعتبارات کم بهره یا بلا عوض) و مردم (کار یدی و یا هزینه کرد ریالی) نتایج خوبی را درپی داشته باشد. در ادامه به برخی از انواع عملیات  بیولوژیک اشاره می شود:

• کود پاشی

گیاهان با رشد خود (شاخه، برگ، ریشه) به تثبیت خاک های اطراف خود کمک می کنند، آب، نور و بستر حاوی موادغذایی غنی، تولید حداکثر و مطلوب را به دنبال دارد. کمبود مواد غذایی یکی از عوامل محدود کننده ی رشد گیاهان است، بنابراین در قسمتی از اراضی که با کمبود موادغذایی روبه روست می توان با دادن کودهای (آلی و شیمیایی) به رشد گیاهان  کمک کرد. با این هدف در مراتع وجنگل ها که یکی از منابع خدادادی تولید هوای پاک، آب، علوفه ی دام، گیاهان دارویی و صنعتی هستند و همچنین در خاک های عمیق با بافت متوسط (ساختمان خوب) که میزان بارندگی بیش از 350 میلی متر باشد کود پاشی توصیه می شود.

میزان کود مصرفی به نوع کود، میزان فقراراضی و میزان بارندگی بستگی دارد، ولی بیشتر محققان میزان مطلوب مصرف کودهای شیمیایی را 150- 100  کیلوگرم در هکتار می دانند.

در راستای استفاده از کود ها اولویت در استفاده از کود های کامل است این دسته کودها از مخلوط کردن نسبت های مختلف مواد آلی و معدنی  به دست می آیند، این کودها علاوه بر دارا بودن عناصر اصلی، حاوی عناصر ریزمغذی مورد نیاز گیاه هستند. با توجه به این که ریزمغذی ها در خاک های قلیایی به خوبی جذب نمی شوند و راندمان مصرف آنها پایین است، استفاده ی توام عناصر معدنی با مواد آلی موجب جذب بهتر این عناصر به وسیله ی گیاه می شود.

• بانکت بندی

بانکت احداث جوی ها، پشته ها یا حفره هایی بر روی خطوط تراز است  که به منظور جمع آوری آب های حاصل از بارش برف و باران، کاهش سرعت آب  و افزایش نفوذ آن به داخل زمین احداث می شود. همچنین بانکت در مناطقی که جریان آب های سطحی شدید باشد، برای کنترل سیلاب احداث می گردد. لازم به یادآوری است عمق وعرض بانکت و ظرفیت آن با توجه به شرایط منطقه و میزان شدید ترین بارش بین 45 تا 90 سانتی مترمتغیر است.

بانکت بندی که معمولاً در اراضی مرتعی و جنگلی کاربرد زیادی دارد براساس فرمولهای تجربی از قبیل فرمول ساکاردی  در آبخیزهای کشور طراحی و اجرا می شود. تاثیر بانکت بندی بر کاهش فرسایش خاک از طریق کم کردن  طول شیب دامنه ها صورت می گیرد، بدین ترتیب که سرعت رواناب بر روی یک دامنه قبل از اینکه به آستانه فرسایش برسد از طریق بانکتهای احداث شده محدود می شود و به عبارت دیگر رواناب حرکت یافته در بین فواصل بانکتها فرصت کافی جهت رسیدن به سرعت آستانه ی فرسایش را نخواهد داشت و آب جاری شده در داخل بانکتها جمع خواهد شد

• فاروئینگ

فاروئینگ در پروژه های آبخیزداری شامل شیارهایی است که بر روی خطوط تراز احداث می شود. این شیارها مانند بانکتها عمل کرده و از حرکت رواناب بر روی دامنه های شیبدار جلوگیری می کنند. بر همین اساس فاروئینگ موجب کاهش میزان فرسایش خاک در اثر محدود نمودن حرکت رواناب می شود و لذا سرعت جریانهای سطحی به سرعت حد آستانه فرسایش نخواهد رسید مگر اینکه فواصل تعیین شده برای احداث فاروها بیشتر از ضوابط طراحی لحاظ شده باشد.

• پی تینگ

این گونه عملیات که به عنوان چاله سازی در مراتع اطلاق می گردند با ا بعاد مشخصی و به صورت ردیفهای مرتبی بر روی ارا ضی مرتعی جهت افزایش رطوبت خاک بکار برده می شوند. عملیات پی تینگ برای اصلاح مراتع در مناطقی که دارای بارندگی متوسط سالانه بیش از 300 میلیمتر هستند مورداستفاده قرار می گیرد. این گونه فعالیتها دراراضی مرتعی با شیب کم به وسیله ی دستگاه چاله زن اجرا می شود

• تراس بندی

تراس بندی یکی از انواع عملیات های حفاظت آب و خاک است و به دلیل هزینه ی بالا تنها در اراضی حاصلخیز که از جنبه ی تولید اقتصادی توان بیشتری دارند طراحی و اجرا می شود. برای طراحی تراسها از فواصل عمودی بین آنها استفاده می شود و بر این اساس همه ی  فرمولهای تئوریک و تجربی از طریق فواصل عمودی آنها ابداع شده اند.

تراسها برعکس بانکت بندی موجب حذف شیب طولی دامنه ها می شوند  لذا تاثیرشان بر روی رواناب و کاهش فرسایش خاک از طریق حذف نمودن شیب صورت می گیرد. این گونه عملیات با حذف و یا کم نمودن شیب طولی موجب عدم حرکت رواناب بر روی دامنه ی شیبدار شده و میزان رواناب خروجی را کاهش می دهد.

تراس بندی معمولاً برروی اراضی شیبدار با شیب 8 تا12 درصد طراحی و اجرا می گردند و هر چه شیب دامنه افزایش یابد حجم خاک برداری و خاکریزی نیز بیشتر شده و هزینه ی احداث تراس بیشتر می شود بنابراین تراسها تنها در اراضی که توجیه اقتصادی و فنی لازم را دارا باشند اجرا خواهد شد.

هدف از تراس بندی کنترل اثرات تخریبی شیب زمین است، در واقع تراس بندی عبارتست از ایجاد سطوح افقی جهت کشت محصولات برروی زمین های شیب دار

 نکات قابل توجه:

§         تراس بندی با دیواره های عمودی وشیب دار به منظور جمع آوری آب بیشتر احداث می شود.

§         کف ترس ها باید افقی و با شیب بسیار کم ساخته شود تا هدایت آب اضافی به پای    دیواره ی تراس و خروج آن آسان تر شود.

§         خاک تراس باید حاصلخیز وبرای کاشت از عمق لازم برخوردار باشد.

§         فاصله ی مناسب  تراس ها از یکدیگر 120تا180سانتی متر است.

6. سکوبندی

سکوبندی نیز یکی دیگر از انواع عملیات های  آبخیزداری است که دراراضی کشاورزی برای حفاظت خاک مورد استفاده قرار می گیرد. این گونه عملیات عمدتاً شامل سنگچین نمودن با ارتفاع مشخص بر روی خط تراز است. سکوبندی در اراضی شیبدار که دارای شیبی بین8 تا 15 درصد هستند کاربرد بیشتری دارد. با توجه به اینکه سکوبندی از سنگهای سرگردان مناطق مورد نظر ساخته می شود کم هزینه بوده و از طرف دیگر موجب تماس بیشتر بذر با خاک خواهد شد. سکوبندی علاوه بر افزایش تولید محصولات کشاورزی باعث اجرای شخم صحیح می شود به طوری که از حرکت وسیله ی شخم کننده در جهت شیب ممانعت بعمل می آورد. بنابراین سکوبندی علاوه بر تاثیر مستقیم بر روی حفاظت خاک در اصلاح شخم نیز نقش دارد.

هدف از ایجاد سکوها، جلوگیری از شدت یافتن جریان در سطح زمین و نفوذ دادن آن در خاک است.

در اجرای عملیات سکو بندی به نکات زیر باید توجه کرد:

§         خاک کنده شده را در قسمت پایین سکو ریخته تا دیواره سکو ایجاد گردد.

§         برای محکم بودن دیواره های خاکی در پایین دیواره گیا هان بوته ای ویا درخت کاشته شود.

§         عرض سکوها بستگی به زمین دارد .هرچه شیب زمین کمتر باشد عرض سکو باید بیشتر شود.عرض سکوها از 1 تا3 متغیر است .

پروژه های عملیات بیولوژیکی

• بذرپاشی  

عملیات بذرپاشی در مناطقی که بارندگی کافی دارند و به دو شکل دست پاش یا به وسیله ی دستگاه اجرا می شود. درمواقع لازم برای تثبیت شیبهای ناپایدار و افزایش ضریب اطمینان برای سبز شدن بذرها، آنها را قبل ازافشاندن بر روی منطقه، مورد تیمارهای خاص قرار می دهند، مقدار بذرها و تعیین قوه ی نامیه و خلوص بذر از اقداماتی است که قبل از بذر پاشی باید در نظر گرفته شود.

 کپه کاری

این گونه عملیات معمولاً در مراتعی با پوشش گیاهی تنگ اجرا می شود. از آنجا که در کپه کاری درهر چاله مقداری بذر کاشته می شود این روش برای اصلاح مراتع فقیر کاربرد خوبی دارد. کپه کاری همانند بذرکاری است با این تفاوت که در کپه کاری در هر چاله ی کوچک که در قسمتهای مختلف مرتع حفر شده است چند بذر ریخته می شود، بنابراین این روش اصولاً با دست قابل اجرا بوده و کمتر از ماشین برای کپه کاری استفاده می شود .

• بذرکاری

بذرکاری معمولاً در مناطقی اجرا می شود که از لحاظ اقلیمی و یا فیزیکی مشکلاتی برای  تثبیت و سبز شدن بذر وجود دارد. به عنوان مثال در مناطقی که دارای بارندگی کافی نیست و احتمال عدم تثبیت بذر زیاد باشد یا مناطقی که امکان خورده شدن بذر به وسیله ی  حشرات، حیوانات اهلی و وحشی وجود داشته باشد می توان از روش بذرکاری استفاده کرد. همچنین در مناطقی که دارای شیب زیاد بوده یا امکان جابجایی بذر به وسیله ی رواناب ها وجود داشته باشد از این روش استفاده می شود. آنچه درمورد اقدامات اولیه در روش بذرپاشی اشاره شده است در مورد بذرکاری نیز لازم و ضروری است و تفاوت عمده ی این دو روش تنها  در شیوه ی کاشت  بذر است.

 کشت بذر( هسته ) مانند: بادام  گردو.....

 علوفه کاری مانند: یونجه  اسپرس  .....

/کشت نواری

در صورت مناسب بودن زمین، برای جلوگیری از فرسایش خاک در اراضی زراعی از کشت نواری استفاده می شود. معمولاً کشت نواری را به صورت تناوب زراعی با تلفیقی از گونه های مختلف مورد استفاده قرار می دهند. بدین ترتیب که در نوارهای احداث شده به طور متناوب ترکیبی از گونه های مختلف زراعی و یا علوفه ای  کشت می شود باید توجه داشت که زمان برداشت محصولات از هم متمایز باشد.

کشت ترازی

این عملیات نیز همانند کشت نواری برای کاهش فرسایش خاک در اراضی کشاورزی انجام می شود. کشت ترازی به عملیاتی گفته می شود که شخم بر روی خطوط تراز انجام گرفته باشد و بذرها بر روی این محلها کاشته شود. این گونه عملیات معمولاً با تراکتورهای ترازدار اجرا شده و بدین وسیله از جابجایی خاک ممانعت بعمل می آید. علاوه بر آن میزان رطوبت خاک در صورت اجرای کشت ترازی در اراضی زراعی افزایش می یابد.

  قلمه کاری

این روش بیولوژیکی معمولاً در اراضی مربوط به حاشیه ی  رودخانه ها، دریاچه ها، تالابها و مخازن سدها که خاک آنها رطوبت کافی داشته باشد و از لحاظ بافت نیز مناسب باشد مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین نوع نهالهای مورد نظر برای قلمه کاری باید از گونه های درختی انتخاب شوند که استعداد رویش از طریق قلمه را دارا باشند.

قلمه کاری اصولاً یک روش ساده و کم هزینه نسبت به دیگر پروژه های بیولوژیکی است ولی از لحاظ کاربرد دارای محدودیتهایی است که قبلاً به آنها اشاره شد. قلمه کاری اغلب به دو روش در عرصه های مورد نظر انجام می شود. روش اول این است که قلمه های تهیه شده به طور مستقیم به محل های پیش بینی شده برای کاشت انتقال می یابند. در روش دوم قلمه های آماده شده در گلدانها یا خزانه های مناسب پرورش یافته و پس از ریشه دوانی به عرصه ی اصلی انتقال می یابند.

 نهالکاری  مثمر صنعتی

نهالکاری اصولاً در اراضی با کاربری جنگل و باغ و در پروژه های مرتبط با تلفیق زراعت و نهالکاری (Agroforestry) به کار برده می شود. نهالهای مورد استفاده در پروژه های نهالکاری ممکن است مثمر یا غیرمثمر باشند. نهال های غیرمثمر معمولاً در اراضی جنگلی و نهال های مثمر در باغات یا اراضی زراعی چند منظوره استفاده می شوند

 مطلب دیگری که لازم است به آن اشاره شود این است که معمولاً در پروژه های آبخیزداری عملیات مکانیکی و بیولوژیکی همزمان انجام می گیرد، لذا تفکیک ارائه شده در این مبحث بر اساس اهداف مورد نظر بوده است و تعیین اثر بخشی هر یک از این روش ها نیازمند  تجزیه و تحلیل است.

 عملیات مکانیکی

این گونه عملیات در پروژه های آبخیزداری بر اساس کاربری خاص اراضی  در عرصه های آبخیز کشورمان طراحی و اجرا می شود. برخی از این روش ها موجب کاهش طول شیب دامنه ها و تعدادی نیز موجب حذف شیب دامنه ها می گردد. ازآنجا که شیب و طول آن طبق مدل فرسایش جهانی (Usle) در کاهش میزان  فرسایش خاک موثراست اجرای این پروژه های آبخیزداری  در کاهش  فرسایش و رواناب تاثیر گذار خواهد بود.

 انتخاب عملیات مکانیکی جهت اصلاح آبخیز نیاز به شناخت عوامل مختلف حوضه دارد. نفوذ پذیری کم نزولات آسمانی در خاک حوضه وجاری شدن رواناب های شدید سطحی، به ویژه در فصل چرا که زمین فاقد پوشش گیاهی است از یک سو و ریزش رگبارهای شدید بهاره از سوی دیگر، باعث تجمع و تمرکز آب در آبراهه های حوضه شده و در نتیجه فرسایش را تشدید می کند.

• نوع سازه

بند رسوب گیر یا تاخیری

بند های چپری

بندهای چپری از تیرهای چوبی و شاخ وبرگ درختان ساخته می شود و به دلیل مقاومت کم درآبراهه هایی که آب درآنها قدرت ویران کنندگی کمتری دارد ساخته می شود. کم کم گل ولای درپشت این بندها جمع شده و بعد ازمدتی به شکل سکوهای کوچک در می آید که محل مناسبی برای کاشت گیاهان به شمار می رود، بنابرین با کاشت نهال ها و قلمه می توان از خراب شدن آبراهه جلوگیری کرد.

بندهای سبک فلزی، چوبی و پایه بتنی

ازآنجا که پایداری این گونه سازه ها بر اساس وزن آنها نبوده بلکه با استفاده از پایه های بتن
ی، فلزی و چوبی در داخل زمین مستحکم می شوند و نسبت به نیروهای واژگونی (هیدرواستاتیک) پایداری نشان می دهند  به چنین سازه‌هایی در پروژه ‌های آبخیزداری (( بند سبک)) گفته می شود و تحلیل پایداری آنها از طریق بررسی لنگرهای واژگونی صورت می گیرد. این گونه بندها حداکثر تا ارتفاع یک متر از بستر آبراهه ها ساخته شده و لذا کاربرد محدودتری دارند.

بندهای خشکه چین

بندهای خشکه چین از سنگ های زاویه دار که به صورت خشکه چین بر روی هم قرار می گیرند ساخته می شود. این گونه سازه ها به علت ناپایداری سنگها تا ارتفاع یک متر از بستر طراحی و اجرا می شوند و  کاربرد محدودتری  دارند و به دلیل انعطاف پذیری مناسب این نوع سازه ها در آبراهه های کم اهمیت که میزان دبی آنها از مقدارمشخصی بیشتر نمی شود ساخته می شوند. میزان خلل و فرج موجود در فضای بین سنگها همانند بندهای توری سنگی بوده و لذا برای تله اندازی  رسوبات دانه درشت بیشتر کاربرد خواهند داشت.

 بندهای توری سنگی

بندهای توری سنگی جزو سازه های عرضی محسوب شده و برای رسوب گذاری طراحی و اجرا می شوند. این گونه سازه ها با استفاده از سنگ و توریهای گالوانیزه ساخته شده، دارای انعطاف پذیری مناسبی هستند و به علت داشتن تخلخل (فضای خالی بین سنگها) در مواقع سیلابی حالت غوطه وری دارند. بندهای توری سنگی به علت سادگی و اجرای آسان، کاربرد زیادی در پروژه ‌های آبخیزداری دارد، اما علی رغم سهولت در ساخت و انعطاف پذیری سازه ها در صورتی که از لحاظ مکان یابی و یا طراحی مشکل داشته باشند، به راحتی آسیب خواهند دید.

بندهای ملاتی

با توجه به اینکه بندهای ملاتی از مصالح سنگ و سیمان ساخته می شوند نسبت به بندهای توری سنگی تا ارتفاع مشخصی (3 متر ارتفاع مفید) پرهزینه تر هستند، اما در صورتی که ارتفاع بندها افزایش یابد هزینه های ساخت آنها کاهش خواهد یافت. این گونه سازه ها نسبت به بندهای توری سنگی دارای انعطاف پذیری کمتری هستند به همین دلیل برای اجرا در مناطقی که دارای ساختار زمین شناسی و خاک شناسی سستی هستند مناسب نخواهند بود. بندهای ملاتی نیز همانند بندهای گابیون درعرض آبراهه ها ساخته می شوند و تاثیرگذاری آنها مشابه بندهای توری سنگی است با این تفاوت که به دلیل نبود خلل و فرج در بندهای ملاتی رسوبات ریزدانه امکان تله اندازی خواهند داشت، بنابراین در حوزه های آبخیز با رسوبات بار کف نسبتاً زیاد و یا آبراهه هایی که دارای فرسایش کناره ای و فرسایش بستر باشند، بندهای توری سنگی کاربرد مناسبتری خواهند داشت.

بندهای خاکی و تورکینست

این گونه سازه ها که با مصالح خاکی ساخته می شوند در صورتیکه تا ارتفاع مفید 5 متر اجرا شوند از نظر رسوبگیری اهمیت خواهند داشت اما اگر ارتفاع مفید آنها بین5 تا 15 مترباشد بیشتر از نقطه نظر ایجاد تاخیر در رواناب و ذخیره ی آب مد نظر خواهند بود. به هر حال استفاده از بندهای خاکی با ارتفاع کمتر، در پروژه های آبخیزداری متداولتر است. بندهای خاکی به علت دارا بودن خصوصیات ویژه، سرریزهای متفاوتی دارند بنابراین  نصب سرریز اضطراری در آنها که برای عبور جریانهای سیلابی در نظر گرفته می شود ضروری خواهد بود. مصالح مورد نیاز بندهای خاکی از مواد بستر آبراهه ها یا منابع نزدیک تامین می شود.

تورکینست ها نیز همانند بندهای خاکی از مصالح مواد بستر ساخته می شوند، با این تفاوت که مقطع طولی آنها مستقیم نبوده بلکه بر حسب شرایط محلی انحنا دارد. تورکینست ها  علاوه بر تله اندازی رسوب، ذخیره ی آب را نیز در پی دارد در حالی که بندهای خاکی با ارتفاع مفید بیش از 5 متر بیشتر جنبه ی  تاخیری خواهند داشت .

 بند تنظیمی

این گونه بندها به منظور تنظیم دبی ورودی و خروجی به مجرای خاصی کاربرد دارد.این گونه سدها رامی توان به دو دسته تقسیم کرد:

بند های تنظیم کننده ی جریان به منظور آبگیری

بند های ذخیره ی سیلاب وخروج کنترل شده

بند های تنظیمی که گاهی بند های انحراف آب نیز به آنها اطلاق می گردد، وظیفه بندهای تنظیمی برداشت درصدی و در موارد خاص تمامی جریان آب جاری و انتقال آن به تاسیسات بهره برداری را میسر می سازد. به عنوان  مثال برداشت 3 متر مکعب آب از رود خانه ای که دبی پایه ی آن هرگز از 5 متر مکعب در ثانیه کمتر نیست به منظور تولید برق در نیروگاه برق آبی.

بندهای ذخیره ی کنترل سیلاب دارای مخزنی به حجم دبی سیلاب دوره ای است مانند ذخیره سازی سیلاب های چند روزه و تخلیه طولا نی مدت آن (تخلیه یک ماهه ی سیلاب). ذخیره ی یک سیلاب و خروج کنترل شده به منظور بهره برداری از سیلاب و یا جلوگیری ازخسارات احتمالی سیلاب هدف ساخت چنین سازه هایی است.

بند مخزنی

احداث سد مخزنی در مواردی که منحنی آبگذری رودخانه ای در بعضی از ماه های سال  با منحنی نیاز و مصرف آب درهمان ماه ها منطبق نباشد یعنی در مقابل چند ماه کم آبی، در چند ماه باقیمانده ی سال، آبگذری رودخانه آنقدر زیاد باشد که پس از تامین نیازها، مازاد آن به صورت سیلاب از دسترس خارج شود، برای تامین آب مورد نیاز در همه ی روزها، واستفاده کامل تر از کل جریان سالیانه ی آب رودخانه مورد توجه قرار می گیرد. در این روش  با جمع آوری  و ذخیره ی سیلاب در دریاچه ی سد و تنظیم آب خروجی از آن تامین نیازهای مصرف کنندگان در طول سال مقدورمی سازد.

دیواره حائل

برای پایدارسازی شیب ها در مقابل ریزش، دیوار حائل در پای  شیب ایجاد  می شود  و به وسیله ی  پنجه  و رویه دامنه را در مقابل آب شستگی  وفرسایش حفاظت می کند .

اپی ها وآب شکن ها

این دیوارها به منظور جلوگیری از تخریب اراضی حاشیه ی رودخانه و پیشروی آب در مواقع جاری شدن سیلاب احداث می شود. با احداث دیواره های بتن
ی، گابیونی، سنگی، ملاتی وحتی خاکی ، سدی در مقابل آب ایجاد می شود که ضمن کم کردن انرژی آب، آن را در بستر رودخانه و بدون آسیب رساندن به اراضی و یا مناطق مسکونی و سایر ابنیه های  حاشیه به خارج ازحوضه هدایت می کند. همچنین در مناطقی که لغزش و ریزش خاک وجود دارد، این دیواره ها ساخته می شود.

به طورکلی اپی ها، سازه هایی هستند که برای دور کردن وانحراف آب از پای تراس ها وکناره های بستر رودخانه ایجاد می شود.

این گونه سازه ها معمولاً برای جلوگیری از فشار جریانهای رودخانه ای و آبراهه ای  به کناره ی آنها طراحی و اجرا می گردند. اپی ها از مصالح مختلفی مانند: سنگ، سیمان، چوب، فلز و… ساخته می شوند. و معمولاً به صورت انحرافی، بازدارنده و نرمال طراحی می شوند. اگر اپی ها به صورت انحرافی باشند رسوبات  پشت آنها انباشته خواهد شد ولی در حالت بازدارنده، مواد فرسایش یافته جلوی آنها رسوب خواهد کرد. اگر اپی ها نرمال باشند به دو حالت اشاره شده می توانند از حرکت مواد فرسایشی به وسیله ی جریان آب ممانعت بعمل آورند. به هر حال این گونه سازه ها به صورت طولی در مسیر آبراهه ها و رودخانه ها احداث می شوند به همین دلیل به آنها سازه های طولی نیز گفته می شود.

دایک

به دیواره های کنترل کننده یا محدود کننده ی سواحل وآبراهه های بزرگ فصلی و دائمی رود خانه ها دایک اطلاق می شود. این سازه ها معمولا به موازات هم در دو طرف رودخانه ها ایجاد شده وهدف نهایی آنها جلوگیری از خطرپذیری  تاسیسات ساحلی است. انواع مختلف دایک عبارتند از:

دایک پیوسته

این نوع دایک از خاکریزهای  پیوسته ای است که در امتداد رودخانه ساخته می شود.

دایک منقطع

این دایک به صورت منقطع و دیواره های واگرا در جهت حرکت آب رود خانه هایی با شیب تند احداث می شود.

دایک با استاندارد بالا

این دایک برای مناطق شهری که تخریب سواحل رودخانه باعث ایجاد خسارت های فراوان می شود مناسب است. برحسب اهمیت اراضی و نوع خسارت های احتمالی جنس مصالح این دایک ها می تواند از خاک، سنگ ریزه، سنگ های بزرگ، انواع ملات ها، بتن ها و حتی بتن مسلح باشد.

 *جهت احداث سازه فوق از مصالح زیر استفاده می شود

1.   چوب

2.   فلز

3.   خاک

4.   سنگ

5.   گابیون

6.   سنگ با ملات سیمان

7.   بتن
بتن مسلح