زمین شناسی اقتصادی استان هرمزگان

در استان هرمزگان، تاریخچه تکوین زمین‌شناسی نشانگر عملکرد، حوادث و فرآیندهای مختلف زمین‌شناسی است که موجب افزایش توان معدنی استان گردیده است.
در غرب استان، وجود کمربند چین خورده زاگرس و شرایط خاص زمین‌شناسی حاکم بر آن موجب تجمع ذخائر هیدروکربوری قابل توجه گردیده است. افزون بر آن، ناحیه مورد نظر از نظر ذخائر معدنی غیرفلزی توانائی کافی دارد.
در استان هرمزگان، تاریخچه تکوین زمین‌شناسی نشانگر عملکرد، حوادث و فرآیندهای مختلف زمین‌شناسی است که موجب افزایش توان معدنی استان گردیده است.
در غرب استان، وجود کمربند چین خورده زاگرس و شرایط خاص زمین‌شناسی حاکم بر آن موجب تجمع ذخائر هیدروکربوری قابل توجه گردیده است. افزون بر آن، ناحیه مورد نظر از نظر ذخائر معدنی غیرفلزی توانائی کافی دارد.
در شرق استان وجود کمربندهای افیولیتی، فعالیت ماگماتیسم و فرآیندهای گرمایی پتانسیل‌های معدنی متنوعی از ذخایر فلزی و غیر فلزی فراهم آورده‌اند.
اطلاعات موجود حاکی از آن است که استان هرمزگان، از نظر کرومیت، تیتان، مس، منگنز و سنگهای تزئینی و نما به ویژه ذخایر نفتی و گازی قابل باز یافت. پتانسیل خوبی دارد که در صورت شناسائی، اکتشاف و بهره‌برداری می‌تواند در توسعه اقتصادی استان نقش اساسی داشته باشد.
با توجه به پهنه‌های ساختاری، قلمرو‌های معدنی استان هرمزگان عبارتند از:
الف ـ ناحیه زاگرس
ناحیه زاگرس غرب و شمال غرب استان را شامل می‌شود. در این ناحیه رسوبات دورانهای اول، دوم و سوم به طور همشیب روی هم قرار دارند که در پلیوسن چین خورده‌اند. در این ناحیه بیش از 80 عدد گنبد نمکی وجود دارد و سنگهای ماگمائی و آشتفشانی در گنبدهای نمکی گزارش گردیده‌اند. جزایر خلیج فارس دنباله ارتفاعات زاگرس بوده که بهدریا کشیده شده و قسمتهای مرتفع آن از آب بیرون آمده است و به جز قشم، کیش ، لاوان و هندورابی بقیه جزایر استان غالباً به صورت گنبد نمکی (سازند هرمز( هستند که شامل مجموعه‌ای از سنگها ماگمائی و دگرگونی هستند که توسط توده‌های نمکی به سطح زمین رسیده‌اند. مواد معدنی ناحیه زاگرس عبارتند از:
سنگ گچ
که به طور عمده در مصالح ساختمانی به مصرف می‌رسد و سایر مصارف جنبی آن در ساخت سیمان، کودهای شیمیایی، پر کننده‌ها می‌باشد. در حال حاضر تعداد 17 معدن سنگ گچ با ذخیره‌ای بالغ بر میلیونها تن در غرب استان وجود دارد که محصولات نهائی آنها به صورت پودر گچ و ماکادام در بازارهای داخلی و خارجی مورد استفاده قرار می‌گیرد. ماکادام تولید شده از معادن مذکور به علت کیفیت مطلوب و پائین بودن هزینه حمل و نقل دریائی، مورد استقبال بازار کشورهای خلیج‌فارس قرار گرفته است که از این طریق ارز قابل توجهی وارد کشور می‌گردد. در این راستا طی سال گذشته بالغ بر 000/80 تن سنگ گچ به کشورهای مذکور صادر گردیده است.
سنگ نمک
بالغ بر 80 عدد گنبد نمکی در استان با دهها میلیون تن ذخیره وجود دارد که عمدتاً در نیمه غربی استان قرار دارند که این ماده معدنی دارای مصارف مختلفی از جمله مصارف خوراکی صنعتی (صید و صیادی)، تهیه کودهای شیمیائی می‌باشد.
سنگ آهک
این ماده معدنی عمدتاً در مصالح ساختمانی، سیمان، پر کننده‌ها، کودهای شیمیائی و کمک ذوبها به مصرف می‌رسد. از ذخایر سنگ آهک موجود در استان انواع سنگهای لاشه، تزئینی و همچنین جهت بخت در کوره استفاده می‌شود. نظر به مقاومت بالای سنگ آهک در مقابل قلیائیها می‌توان در پروژه‌های ساحلی و بندرگاهی به نحو مطلولب از آن استفاده نمود.
خاک سرخ
این ماده معدنی در گنبدهای نمکی و برخی از جزایر خلیج فارس یافت می‌شود. در حال حاضر تعداد 4 معدن خاک سرخ در استان وجود دارد که مهمترین و بزرگترین آنها معدن خاک سرخ هرمز با ذخیره‌ای بالغ بر 000/390 تن واقع در جزیره هرمز می‌باشد. خاک سرخ معدن مذکور از نوع درجه یک و در دنیا بی‌نظیر می‌باشد که طی سالهای گذشته به کشورهایی از قبیل پاکستان، هند، عمان، امارت متحده عربی، فرانسه، انگلیس و پرتقال صادر می‌گردیده است.
مصرف این ماده معدنی در رنگ‌سازی و لعابها، لاستیک‌سازی، رنگ‌امیزی بتن و مصالح ساختمانی، سرامیک، کاغذسازی، لوازم آرایشی، کودها و شیشه‌سازی می‌باشد. مصرف عمده خاک سرخ در رنگ‌سازی جهت تهیه و تولید ضد زنگ اخرائی می‌باشد.
گل سرشوی (بنتونیت(
مصارف انواع خاص آن در صنعت حفاری، بی‌رنگ کننده‌ها، جذب کننده‌ها و تصفیه می‌باشد که ذخایر این ماده معدنی در مناطق غربی و شمال غرب استان شناسائی گردیده است.
سنگ آهک
مصرف عمده آن در صنایع فولاد می‌باشد ذخایر آهنی استان (هماتیت) در جزیره لارک ، فارور، تنگ زاغ و بخش فین (مناطق آردان، تشکن و کوران) شناخته شده است .
سنگهای ساختمانی
شامل سنگهای آذرین و آهکی که عمدتاً به صورت سنگ لاشه و نما می‌باشد.
با توجه به این که اکثر معدن سنگ لاشه در نزدیکی شهر بندرعباس واقع گردیده، سنگهای حاصله در پروژه‌های بزرگ ملی از قبیل طرح احیاء اراضی ساحلی شهر بندعباس، ساخت موج شکن، نصب تأسیاست آب شیرین کن مجتمع ‎آلومینیوم المعدی (عج) ایجاد محوطه و اسکله‌سازی شرکت بین‌المللی صدرا در مجاورت کشتی‌سازی و… استفاده می‌شود. معادن سنگ لاشه دیگری در مناطق بندر لنگه و جاسک وجود دارد که سنگهای مستخرجه در ساخت و اجراء پروژه‌های مختلف مصرف می‌گردد.
ب ـ ناحیه فلیش‌های مکران و آمیزه‌های رنگین
این نواحی شرقی و جنوب شرق استان را شامل شده و از سمت غرب به گسل میناب محدود می‌گردد. این ناحیه شامل رسوبات حاصل از جریانهای آشفته و سنگهای آتشفشانی و رسوبات نواحی عمیق (پلاژیک) دریائی، قطعات بزرگ تکتونیکی، سنگها اولترابازیک و ریفهای آهکی مرجانی بوده و به طور کلی جزئی از کمربند افیولیتی آلپ ـ هیمالیا می‌باشد. اندیسهای موجود معدنی شناخته شده عبارت است:
نسوزها
شامل کرومیت، آزبست و منیزیت می‌باشد که ذخائر عمده کرومیت در منطقه رودان و بشاکرد می‌باشد. ذخایر منیزیت قابل توجهی شناسائی نگردیده است. معادن کرومیت فاریاب در ذخیره بیشتری نسبت به کرومیتهای سایر نقاط ایران می‌باشد که با احداث پالایشگاه، فروکروم آبادان میزان استخراج کرومیت از معادن مذکور افزایش چشمگیری داشته و علاوه بر تأمین مواد اولیه پالایشگاه، سالانه حدود 300-250 هزار تن نیز به کشورهای چین و ژاپن صادر می‌شود که از این طریق ارز قابل توجهی وارد کشور می‌گردد. در شمال شرق میناب، راهدار و بشاکرد نیز پتانسیل‌هائی از کرومیت شناسائی شده است.
منگنز
اندیسهائی از آن در مناط کوه شاه احمدی و بشاگرد کشف گردده است

تالک
مصرف عمده آن در صنعت پر کننده‌ها و لوازم بهداشتی م‌باشد. اندیسهائی از آن تا کنون در منطقه بشاگرد (در پهن) شناسائی گردیده است.
اسمکتیت
منابع آن در بشاگرد غربی شناسائی شده است. مصرف عمده آن در صنعت نفت، لوازم بهداشتی، تصفیه آب، مصارف داروئی، پر کننده‌ها، بی‌رنگ کننده‌ها و جذب کننده‌ها می‌باشد.
سنگهای تزئینی و نما
اندیس‌های شناخته شده آن در خمینی شهر بشاگرد و منطقه کوه شاه‌احمدی و رودان قرار دارند.

ج ـ زون سنندج ـ سیرجان
این ناحیه مراحل دگرگونی و ماگماتیسم‌ فراوانی را پشت سر گذاشته و فعالترین ناحیه ساختمانی ایران است. که شامل سنگهای آتشفشانی، ماگمائی و رسوبی تخریبی بین لایه‌ای، آهک گلوبی ژرین و سنگهای دگرگونی از قبیل گنایس، گارنت، شیست، آمفیبولیت، کالک شیست، میکاشیست، گرین شیست و سنگ‌چینی می‌باشد مواد معدنی این ناحیه عبارتند از:
ـ سنگهای تزئینی و نما: که عمدتاً سنگ جینی بوده با ذخیره دهها میلیون تن. ذخایر آن از شمال حاجی‌آباد به طرف کوه شاه احمدی تمرکز دارند معدن سنگ چینی قدمگاه که یکی از مهمترین معادن منطقه می‌باشد در باغات حاجی آباد واقع گردیده است. همچنین در این منطقه محدوده‌های دیگری از سنگ تزئینی (معدن دهنه خشک و آق شتیل) وجود دارد.

ـ کانی‌های خانواده گروناو آندالوزیت:
که مصارف عمده آنها در صنایع ساب و دیرگدازه‌ها می‌باشد.
سیلیس
مصارف عمده آن در کارخانه سیمان، ریخته‌گری، شیشه‌گری،… می‌باشد. اندیس‌هائی از آن در شمال استان )حاجی آباد) شناسائی شده است.