به طو رکلی مدیریت حوضه ی آبخیز از وظایف عمده ی آبخیز دار می باشد. کلیه ی عملیاتی که در حوضه ی آبخیز انجام میگیرد بایستس بر اساس اصول آب خیزداری بوده و شخص آبخیزدار در هدایت عملیات حوضه رهنمودهای لازم را ارائه نمید .مثلا" کشاورزی دامپروری ساختمان سازی جاده سازی قطع درختان و به طور کلی هر گونه عملی چه مفید و چه مضر را باید زیر نظر داشته باشد آبخیزدار عملیات مثبت و منفی را ارزیابی نموده و رهنمودهای لازم را ارائه می دهد.
مسلما"آبخیزداری برای جلو گیری از فرسایش و کنترل سیلاب در مناطق خطر ساز تقاضای قرق و کشت درخت و درختچه و بوته و بذر پاشی منطقه را خواهد نمود. چنانجه شیب زمین زیاد باشد رهنمود ا و احداث سکو در قسمت سراشیب دامنه است تا با این عمل آب باران و برف به سرعت از زمین خارج نگردیده و فرصت کافی برای نفوذ در خاک راپیدا کند و سپس گیاهان کشت شده بتوانند به رشد و نمو ادامه داده و مستقر شوند در آبراهه هایی که دارای فرسیش کف بستر و کناره هستند دررابطه با ابعاد آنها مثلا" در آبراهه های کوچک (با جریان آب کمتر از یک متر مکعب در ثانیه) مبادرت به احداث سدهلی سبک فلزی یا چوبی میکند که با این عمل خاک های شسته شده ی دامنه ها ئ آبراهه ها را حفظ کرده و با رطوبت و خاک حاصله پشت سدها را بوته کاری و درخت کاری نماید.در آبراهه های کوچکتر میتوان از تله خاکی(پشته خاکی)برای این منظور استفاده کرد.از موارد دیگر آبخیزداری انحراف سیل برگردان ونیز سد انحرافی است که با این روش از دیوارهای بتن آرمه و یا سنگی . سنگی ملاتی و یا خاکی با محاسبات دقیق می توان سیل را به مناطق دیگری که در مسیر آن زمین های زراعتی و باغات و منازل مسکونی نباشد هدایت کرد.
پخش سیلاب نیز یکی از کارهای مهم آبخیزداری است.در زمان وقوع سیل به سطح زمین های هموار هدایت می شود در نتیجه از طرفی سفره های زیر زمینی تغذیه شده و از طرف دیگر با بالا رفتن رطوبت نسبی خاک و ته نشینی رسوبات سیل زمین جهت کشت غلات و حبوبات ویا یونجه و شبدر و امثال آن اماده می شود.
نگرش جامع گرا و نظام مند آبخیزداری در بعد وسیع آن با رویکرد به تمامی جنبه ها می تواند به تعادل در امر توسعه و رشد در یک جامعه بیانجامد چرا که در تعریف کلی آبخیزداری می توان همه جنبه های زیست بوم کره ی زمین را تبیین نمود.
در حال حاضر اکثر حوضه های آبخیز کشورمان به انحاء مختلف دچار تخریب و فرسایش است بطوری که طی سه دهه ی اخیر فرسایش آبی روندی به شدت افزایشی داشته و تقریبا" ۳تا۳.۵ برابر شده است .گفتنی است میزان فرسایش در سال ۱۳۵۰ در۱۲۵ میلیون هکتار از حوضه های آبخیز کشور حدود ۱ میلیارد تن براورد شده است.این رقم ۱۰ سال بعد یعنی سال ۱۳۶۰ بر مبنای نقشه وضع موجود فرسایش خاک در ایران که توسط فائو یونپ و یونسکو تهیه گردید معادل ۱.۵ میلیارد تن بوده است.بر اساس نتایج حاصل از اندازه گیری رسوب ۲۰ ساله مربوط به ۱۲۰ ایستگاه رسوب سنجی در ۲۴ حوضه ی آبخیز کشور و تعمیم آن به کل کشور در سال ۱۳۷۳ مقدار ان ۳۱۲۵ میلیارد تن براورد شده است.از طرف دیگر بنا به پیش بینی سازمان ملل متحد تا سال۲۰۲۵ میلادی نام ایران در سیاهه ی کشورهایی که دچار کمبود آب می شود به این ترتیب علاوه بر بحران افزایش جمعیت میزان تخلیه ی غیر مجاز به وسیله ی چاه های عمیق که توازن و تعادل اب های زیر زمینی را بر هم زده است باید عمیقا" مورد توجه دست اندرکاران و برنامه ریزان مربوطه قرار گیرد.این واقعیت باید تعیین شود که نرخ مجاز برداشت از منابع اب را استعداد طبیعی منطقه در تغذیه ی آبخوان تعیین می کند و نه نیاز بشر به آب.
از این رو اجرای پروژه های وسیع آبخیزداری و حفاظت خاک از مهمترین اقداماتی است که می تواند ضمن کاهش خسارت سیل و فرسایش تغذیه ی ابخوان ها و تولید مواد غذای را برای سال های آینده تضمین نماید اما به لحاظ گستردگی زیاد این برنامه ها فعالیت سازمان های دولتی باید روی آموزش آبخیز نشینان و جلب مشارکت انها در انجام اینگونه برنامه ها باشد بنابراین جهت حفظ و احیای آبخیزها در ایران باید تشکل های مشارکتی عشایری و روستایی برای ساکنین آبخیزها پیشنهاد شود و در راستای رهیافت مشارکتی نیروی عظیم انان در حفظ و احیای ابخیزها به کار گرفته شود.
این حوزه آبخیز که مساحت آن به 173،300 کیلومتر مربع می‌رسد، دارای شیب زیاد بوده و بیشترین اختلاف ارتفاع حوزه آبخیز‌های کشور را که بالغ بر 5500 متر است، به خود اختصاص داده است. در این محدوده سیزده رودخانه با مساحت حوزه آبخیز بیش از هزار کلیومتر مربع وجود دارد که رودخانه‌های ارس، سفیدرود، هراز و اترک از نظر وسعت حوزه آبخیز و ویژگیهای اقلیمی و تداوم آبدهی متفاوت از حوزه دیگر می باشند. رودهای فوق دارای حوزه آبخیز‌های کوهستانی وسیعی هستند و پوشش گیاهی غالب آنها جنگلی است.
حوزه خلیج فارس و دریای عمان
این حوزه آبخیز با مساحت 437،150 کیلومتر مربع یکی از پهناورترین حوزه آبخیز‌های ایران محسوب می‌گردد و رودخانه‌های غرب، جنوب غربی و جنوب زیرحوزه های سرچشمه گرفته از کوههای زاگرس و بشاگرد و بلوچستان را در بر میگیرد. جمعاً 29 رودخانه با مساحت بیش از 1000 کیلومتر مربع در این زیرحوزه وجود دارد که یا به درون کشور عراق جریان می‌یابند و پس از پیوستن به رودخانة دجله به خلیج فارس می‌ریزند و یا بطور مستقیم به خلیج مزبور و یا دریای عمان وارد می‌گردند. برخی ازبزگترین رودخانه‌های این حوزه آبخیز به ترتیب از شمال تا جنوب خاوری عبارتند از: سیروان، کرخه، کارون، جراحی، زهره، هله، موند، کل، میناب و سرباز.در باب اهمیت این زیرحوزه فقط به این نکته بسنده می شود که رودهای دشت خوزستان به تنهائی 30 درصد منابع آب کشور را دارا می باشند.
حوزه آبخیز دریاچه ارومیه
مساحت این حوزه دریاجه ارومیه 50،850 کیلومتر مربع است در این حوزه دریاجه ارومیه هشت رودخانه با مساحت آبریز بیش از هزار کیلومتر مربع وجود دارد و زرینه‌رود بزرگترین و مهمترین آنها بشمار می‌آید.
حوزه آبخیز دریاچه نمک قممساحت حوزه دریاچة نمک قم 89،650 کیلومتر مربع است و بخش بسیار ناچیز و کوچکی از آن نیز به دریاچة حوض‌سلطان و کویر میغان و دشت جنوبی قزوین وارد می‌گردد. رودخانه‌های جاجرود، کرج، شور، قره‌چای و قمرود به این حوزه زهکشی می شوند در این محدوده شش رودخانه با مساحت بیش از هزار کیلومتر مربع وجود دارد که رودخانة شور و قره‌چای و قمرود بزرگترین آنها محسوب می‌شوند.
حوزه آبخیز اصفهان و سیرجان
این حوزه که از زیر حوزه های کوچک باتلاق گاوخونی، کویر ابرکوه، شوره‌زار مروس و کویر سیرجان تشکیل یافته است، دارای 90،700 کیلومتر مربع مساحت است و زاینده‌رود بزرگترین رودخانة آن بشمار می‌آید. انتقال آب کارون از طریق تونل کوهرنگ به زاینده رود از وقایعی است که بر بیلان هیدرولوژیک این محدوده تاثیر دارد.
- حوزه آبخیز جازموریان
حوزه جازموریان با مساحتی برابر 69،600 کیلومتر مربع در جنوب شرقی ایران و بین رشته‌کوههای بشاگرد (در جنوب) و جبال بارز (در شمال) جای دارد و آبهای سطحی آن کلاً به هامون جزموریان می‌ریزد. در این حوضه پنج رودخانه با مساحت آبریز بیش از هزار کیلومتر مربع وجود دارد که هلیل‌رود بزرگترین آنهاست.
- حوزه دشت کویر
این حوزه که یکی از کم بارش ترین حوزه های کشور محسوب می شود از حوضه‌های کوچکتری چون کویر حاج علی‌قلی، کویر نمک و دشت گناباد تشکیل می‌یابد و مساحت آن به 227،400 کیلومتر مربع بالغ می‌گردد.. از رودخانه‌های قابل توجه این حوزه به حبله‌رود ( واقع در گرمسار) و کال‌شور جاجرم که یکی از طویل‌ترین رودخانه‌های ایران است، میتوان اشاره نمود.
حوزه آبخیز کویر لوت
مساحت این حوزه که حوضة کویر لوت از زیرحوزه های کوچکتری چون نمکزار طبس، دغ محمد‌آباد، کویر ساغند، شوره‌زارهای شمال خاوری شهرستان بافق و کویر سرجنگل تشکیل یافتهو یکی از کم‌باران‌ترین و خشک‌ترین حوضه‌های ایران است به199،000 کیلومتر مربع بالغ می‌گردد و از مهمترین رودخانه‌های آن که اغلب سیلابی و فصلی هستند میتوان به رودخانة تهرود واقع در استان کرمان اشاره کرد.
حوزه اردستان و یزد و کرمان
این حوزه که با مساحت 99،800 کیلومتر مربع یکی از خشک‌ترین و بی‌آب‌ترین حوضه‌های ایران بشمار می‌آید، از زیرحوزضه‌های کوچکتری چون دغ‌سرخ، کویر سیاه‌کو، کویر درانجیر، دشت جنوب خاوری یزد، شنزار کشکوئیه، دشت کویرات و شنزارهای جنوب کرمان تشکیل یافته است.
- حوضة صحرای قره‌قوم
-مساحت این حوضه 43،550 کیلومتر مربع است و یکی از حوضه‌های کم‌بارش ایران محسوب می‌گردد. به همین دلیل حوزه آبخیز آن حالت سیلخیزی و رودها حالت فصلی دارند و رودهای کشف‌رود و جام‌رود از مهمترین آنها بشمار می‌آیند.
- حوزه هامون
این حوزه که در شرق کشور واقع گردیده است مساحتی برابر با 109،850 کیلومتر مربع داراست و از حوضه‌های کوچکتری چون نمکزار خواف، دغ شکافته، دغ بالا، دغ پترگان، دغ توندی، دریاچة نمکزار، دریاچة هامون صابری، لورگ‌شتران، دریاچة هامون، هامون گودزره، دریاچة کرگی، هامون ماشکل و نمکزارکپ تشکیل یافته است. این حوزه نیز از جمله کم‌باران‌ترین و خشک‌ترین حوضه‌های ایران محسوب می‌شود و رودهای هیرمند و ماشکل مهمترین رودهای آن بشمار می‌آیند.
1- حوزه آبخیز دریای خزر2- حوزه آبخیز خلیج فارس و دریای عمان
3-حوزه آبخیز دریاچه ارومیه 4- حوزه آبخیز دریاچه نمک قم
5- حوزه آبخیز اصفهان و سیرجان 6- حوزه آبخیز نیریز یا بختگان 7- حوزه آبخیز جازموریان 8- حوزه آبخیز دشت کویر 9- حوزه آبخیز کویر لوت 10- حوزه آبخیز اردستان و یزد و کرمان
11- حوضة صحرای قره‌قوم
12- حوزه آبخیز هامون